Tasavvuf yoluna giren kişinin mürşid-i kâmile olan ihtiyacı ve mürşidin misâli, denizde boğulmakta olan kişinin, kendisini boğulmaktan kurtarması, sanatında yüzme işinde iyi ve kâmil bir yüzücüye olan ihtiyacı gibidir.
Yüzücü kişi diğerlerini kurtarmak için onların elinden tutar. Yüzücü olduğunu söyleyen kişi, eğer tam yüzme bilmiyorsa, kendisiyle berâber onun elini tutanların batmasına da sebep olur (Böylece mürîdlerinin hepsi helâk olup giderler).
Günümüzde mürid olmayan kişiler, şeyhlik iddiâ etmeye başladı. Câhil ve dalâlet üzere olan kişiler şeyhliğini haber vermektedir; cehâlet ve dalâletinden dolayı..
Câhil şeyhler isimlerinin anılmasını, şöhretlerinin yayılmasını, müridlerinin çok olmasını isterler. Bu yolda makam, mevki, kabûl ve rant elde etmek için gayret ederler.
Bu kimseler, bu büyük işi (irşâd makamını) ve büyük övgüye lâyık olan (velâyet makamını ve şeyhliği) çocukların oyuncağı, şeytânın maskaralığı ve güleceği şey haline getirdiler.
Hatta şeyhlik makamına mîrâs yoluyla oturmaya başladılar.
Onlardan biri öldüğü zaman o şeyhin oğlunu hemen onun makamına oturtuyorlar, şeyhin oğlu ister büyük ve isterse küçük olsun.
Şeyhliği baba ve dededen alanların tarîkatları gerçekten tamam olmuş, nûru sönmüş ve kesilmiştir.
Şeyhlik makamı maddî bir makam değildir. Şeyhlik makamı ma’nevî bir makamdır. Şeyh olmak için bir kişinin önce evliyâ ve âlim olması lâzım. Velâyet makamına eren kişi ise ilim, amel, takvâ ve ihlâs ile Allâh (c.c.)’ya yaklaşır.
Şeyhlik ve zühd tarîkatının sebebiyle dünyevî kazanç elde edenler yeryüzünde Allâh’ın şâhidleri olan gerçek evliyânın dillerinde mel’ûndurlar. Çünkü bu kişiler kendilerini büyük sâdâtın (evliyâullâh ve mürşid-i kâmillerin) yerine koymuşlardır.
(İsmail Hakkı Bursevi, Rûh’ül Beyân; 7.c., s.143-144.s.; 12.c., 108.s.)
