10. yüzyılda bir bilgin «Beşer, Allah (c.c.)’ın birliğini isbata, O’nun emsalsiz büyüklüğünü, yüce birliğini, muazzam kudretini ve eserinin mükemmeliyetini anlatmaya yıldızlar ilmi saye­sinde muvaffak olur.» Bu sözler Laland’ın ifa­desiyle dünyanın 20 meşhur astonomundan biri olan Müslüman BATTÂNİ’ye aittir.
BATTÂNİ, 858 yılında Harran’da doğdu. Ast­ronomi ve matematik sahalarında büyük hizmetler verdi. Gayret dolu ömrünü 929 yılında Samarra şehri civanndaki Kasralcıs’ta tamamla­dı.
Paris İslâm Enstitüsü eski profesörlerinden JACQUES RİSLER’e göre trigonometrinin ger­çek mucidi BATTANi’dir Batı’ya trigonometriyi o öğretmiştir. Trigonometrik bağıntıları bugün kullanılan şekliyle formüle etmiştir. M. CHAR­LES “Geometride Metodların tarihi” adlı eserin­de, BATTÂNİ’den söz ederken, onun sinüs ve kosinûs tabirlerini ilk kullanan kişi olduğunu ifade etmiştir.
BATTÂNİ astronomide de çok hizmetler ver­miş «Sâbiî Cetvelleri» yıldızların hareketi kata­logunu hazırlamış, Güneş yılını bugünkü hesap­lara çok yakın olarak, sadece 24 saniye fazlalık­la hesaplamayı başarmıştır.
Batıda ALBETEGNİUS (gayri müslimler bü­yük alimlerin müslüman olduklarını saklamak için herbirine bir Hıristiyan ismini takmışlar­dır) adıyla şöhret bulan BATTÂNİ’nin astrono­mideki hizmetlerini yadetmek için batı şimdiki Ay haritasında bir bölgeye onun ismini vermiş­lerdir.
ESERLERİ:
— Kitâbû Mârifet-il Bürûc fi mâbeyne erbe-il felek: (On iki burcun gök küresinin dört­te birindeki doğuş yerlerinin bilinmesi.) Yıldız­ların doğuş yerlerinin katalogudur. Böyle bir cetveli ilim dünyasına kazandıran BATTÂNÎ ol­muştur.
— Risâletûn fî tahkik-i akdâr-il ittisâlât: (Yıldızların yanyana gelme ölçümlerinin araştırılması hakkındaki kitab)
— Şer’h-ul Makâlât-il erbaı li-Batlamyus: (Batlamyus’un “Dört kitap” adlı eserinin açık­lanması.) BATTÂNÎ, Batlamyus’un (Yunan Ast­ronomu) birçok yanlışlarını düzeltti. Ay ve bazı gezegenlerin yörüngelerinin hesaplanmasında bir kısım düzeltmeler yapmıştır.
— Ez – Ziyc; BATTÂNÎ’nin günümüze ka­dar gelebilen tek Astronomi ile ilgili kitabidir. Eser rasatlardan elde ettiği neticeleri de içine almaktadır. Kral X. Alfonso (1284) tarafından Arapçadan İspanyolca’ya, 12. yüzyılda Tivoli’li Plato Tiburtinus tarafından Latinceye tercüme edilmiştir. Eser Kopernik (1473-1543), Fransız Laplace (1749-1827)’in incelemelerine ışık tut­muştur.