“Türkiye’de iltimas mektûbu geçmez. Adâletlerinin en iyi yanı, da‘vâların kısa sürmesidir. İspanya’da olduğu gibi ‘Nasıl olsa da‘vâ bitmiyecek.’ diye haklı taraf, haksız tarafla uyuşmaya mecbûr bırakılmaz. Da‘vâlar bitmeden kadı veyâ kazasker, kürsüsünden kalkamaz…”
“Türk hukukçuları, bizim hukukçular gibidir. Farkları, da‘vâları bizimkiler gibi safsataya boğup Bâbil Kulesi’ne çevirecekleri yerde, basite ircâ etmeleridir. Kanunları daha çok örfe dayanır. Haksızın muğâlata yapmasına aslâ meydan vermezler. Kanunlarının sayısı azdır. Bizdeki gibi aynı konuda bir sürü kanun yoktur. İspanya’da 30-40 yıl süren da‘vâlar olduğunu Türkiye’de söylesem, kimse inanmaz. Bir da‘vâ burada bir ay sürdü mü, çok uzun sürmüş sayılır. Delîllerin ve şâhidlerin ilk celsede tamâmen hazır bulunmaları şarttır. Kadı ekseriya bir celsede hükmeder. Ancak tereddüd ettiği da‘vâlar, bir kaç celse uzar. Cenâb-ı Hakk’ın hikmetinden suâl edilmez: Adâleti tatbîk etmek Müslümân Türkler’e düşsün de biz Hıristiyanlar, adâletin sadece lâfıyla geçinelim.” İspanya kralı II. Felipe’ye takdîm ettiği eserinde anlatan bir İspanyol müellifinin müşâhedeleri…
(Kânûnî Devrinde İstanbul, s.95-102)
OSMANLI’DA ÎDAM CEZÂSININ İNFÂZI
Îdam hükmü dışında Kadı’nın verdiği hüküm derhal tatbîk edilir, îdam hükmünde ise, Kadı’nın kararını ve imzâsını taşıyan hüccet, îdam cezâsı alan mahkûm ile beraber sancakbeyine, eyâlet merkezi ise beylerbeyine götürülür. Vâli paşa, olayı şahsen inceledikten ve çevresindeki yüksek görevlilerin fikrini derhal aldıktan sonra cezâyı infâz ettirir. Eğer Kadı’nın verdiği îdam cezâsını yerinde görmez veyâ ağır bulursa, suçluyu, hüccetiyle beraber İstanbul’a sevk eder. Orada kazaskerlerden hangisinin sahasında ise o da‘vâyı inceler, îdâmı tasdîk etmek, hafîfletmek veyâ kaldırmak hakkı kazaskere âittir. Eyâlet içinde yüksek dereceli mahkemelerin bulunmaması, bu husûsta İstanbul’a sorulmadan bir şey yapılamaması sebebiyledir. Kazasker mahkemesinde kararı bozulan Kadı, çok kötü sicil almış olurdu.
(Yılmaz Öztuna, Büyük Türkiye Tarihi, c.10, s.276-277)
