Osmanlı’nın Muazzam Devlet Arşivi

Osmanlı’nın Muazzam Devlet Arşivi. Osmanlı Arşivi bugünün kırktan fazla ülkesinin evrakını barındıran eşsiz bir mirastır. Arşiv bir milletin geçmişi, hafızası, kültürü, medeniyeti ve dünü olduğu gibi yaşadığı günü ve geleceğidir.

Bugün başta dünyanın en büyük bir arşivi olan Cumhurbaşkanlığı Arşivi olmak üzere Türkiye arşivlerinde, milyarlarca yaprak tarihî vesika bulunmaktadır. Bu zenginlik, atalarımızın, Osmanlı Türkleri’nin yazılı kâğıda karşı gösterdikleri dikkat ve sevginin sonucudur. Osmanlı devlet teşkilâtında vesikaların ne kadar itina ile yazılıp korunduğu hakkında kısa bir fikir edinmemiz, bu iddiamızı ispat etmeye kâfidir.
Osmanlılarda devlet vesikaları ya yaprak yaprak veya ciltli defter halinde muhafaza edilirdi. Defterler, yıllara göre sıralanarak evrak mahzenlerinde saklanırdı. Yapraklarsa, vesikanın önemine göre atlas veya âdî kumaştan keselere konulurdu. Keseler, Osmanlı hanedanının rengi olan al renkteydi. Birkaç kese bir torba hâline getirilir, birkaç torba da bir sandığa yerleştirilirdi. Torbaların üzerine mürekkeple ve sandıkların üzerine de etiket yapıştırılarak muhteviyatları belli edilirdi. Devletin her dairesinde umumiyetle bir günün evrakı bir tomar, bir ayın evrakı bir torba, bir yılın evrakı ise bir veya birkaç sandık teşkil ederdi. Sandıklar, ya Topkapı Sarayı’ndaki padişah arşivine veya Paşa Kapısı’ndaki sadârete gönderilirdi.
Eski vesikalardan incelenmek üzere bakanlıklara ve kalemlere getirilenler, gece getirildikleri yerde bırakılmazlar, incelenme bitmemişse bile arşiv mahzenlerindeki yerlerine konup ertesi sabah tekrar çıkarılırlardı. Bu kanuna sadrâzam bile uymaya mecburdu. Bir defter, hattâ alelâde bir yaprağın incelenmek için bu arşivden çıkarılması, ince kurallara bağlanmış ve bu kurallar, yazılı kanunlar hâlinde tesbit edilmişti. Bizzat sadrâzamın yazılı emri olmaksızın hiçbir vesika arşiv dışına çıkarılamaz ve hiçbir vesika üzerinde kalemle bir harf bile değiştirilemezdi. Sözlü emirle arşivden belge çıkartmak hakkı yalnız hükümdara aitti. Asya, Avrupa ve Afrika’nın pek çok ülkesi yüzlerce yıl Türk idaresinde kaldıkları için o asırlara ait tarih belgeleri Türkiye arşivlerinde bulunmaktadır.
(Yılmaz Öztuna, Türk Tarihinden Yapraklar, s.100-102)