Selçuklu atabeglerinden olan Nûreddîn Mahmûd Zengi 1118’de Musul’da doğmuştur. İyi bir eğitim ve öğretim görerek, İslâm terbiyesiyle yetiştirildi. Gençliğinden îtibâren babasının seferlerine katılarak kumandanlık vasıflarını geliştirdi. Babasının ölümü üzerine, Musul Atabegliği oğulları arasında paylaşıldı. Nûreddîn Mahmûd Zengi, Haleb merkez olmak üzere Fırat Nehri’nin batısında kalan yerleri aldı.
1147-1149 yılları arasında gerçekleşen İkinci Haçlı Seferlerini netîcesiz bırakan İslâm kahramanlarından biri olan Nûreddîn Zengi, kurduğu eğitim kurumları, sosyal tesisler ve yaptığı îmâr faaliyetlerinin yanında, komutanlarına özel önem vermiş ve başta Selahaddin Eyyubi olmak üzere onları gerek kumandanlık ve gerekse siyaset konusunda yetiştirmiştir. Uygulamış olduğu usta siyaset sayesinde Müslümânların birliğini sağlamış ve sonradan komutanlarından Selahaddin Eyyubi tarafından gerçekleştirilecek olan Kudüs’ün Fethi’nin zeminini hazırlamıştır.
Nureddin Zengi ileri görüşlü bir liderdi, O’nun üç hayali vardı. İlki İslam birliğini kurmaktı -ki bunu hayattayken gerçekleştirmiştir-. İkinci hayali yani Kudüs’ün yeniden fethini kendisinden hemen sonra Selahaddin Eyyûbi gerçekleştirmiştir. Son hayali ise Konstantiniyye’nin fethi idi, bu fetih de Fatih Sultan Mehmed Han’a nasip olmuştur.
Medreseler, câmiler, imâretler, kervansaraylar, hastâne ve dâr-ül-hadîsler yaptırdı. Masrafların karşılanması, tâmirâtı ve yaşatılması için büyük vakıflar bıraktı. Şam’da yaptırdığı büyük hastâne, devrin en meşhur mütehassıs doktorlarının hizmet verdiği bir sağlık müessesesiydi. Hadîs üniversitesi mâhiyetindeki ilk Dar ü’l-hadîsi o kurdu ve pek çok kitap vakfetti. Haksızlıkların önüne geçmek ve devletin menfaatlerini korumak için, hassas bir haber alma teşkilâtı kurdu. Nûreddîn Zengi, Allâhü Te‘âlâ’nın emrine riâyet edip halkının sağlığını ve memleketin huzûrunu korudu. Aynı zamanda Hanefi mezhebinde âlim, geceleri evrad ve zikir ile meşgul olan bir zât idi. Nebî (s.a.v.)’in Türbe-i Saâdeti’ni saldırılardan korumuştur.
(Yeni Rehber Ansiklopedisi, c.15, s.274-275)