İlk cebir kitabını yazan ve Batı’ya cebiri öğ­reten Ebû Abdullah Muhammed bin Musa el-Harizmî, büyük bir müslüman Türk matematik bil­ginidir.
Hazar denizinin doğusundaki Hârizm’de (Hîve’de) 780 yılında doğmuştur. Halife Me’mun (786-813) devrinde yaşayıp, 850 yıllarında Bağdat’da vefat etmiştir.
Matematik, astronomi, ve coğrafya ilmi alanlarındaki hizmetlerle çağını aşmış Hârizmî için ünlü şarkiyatçı Gandz; “Hârizmi cebir il­minde Öklid’den (Euclides M.Ö. 3. yüzyıl) bin yıl ileridir” der. Gerolama Cardano (1501-1573) ise onu dünyanın en büyük 12 dâhisi arasında sayar.
Mezopotamya menşeli olan «Cebir» kelime­si Hârizmî’n “El-Cebr ve’l Mukâbele” adlı ese­riyle dünyaya yayılmış ve batı dillerine tercüme edilirken kelime hiç değiştirilmemiştir. Fransız­ca’ya Al gebre (cebir) ve İngilizce’ye Al gebra şeklinde geçmiştir.
Hârizmi’n, matematikte en büyük hizmet­lerinden birisi de eserlerinde hem “sıfırı” hem de diğer rakamları kullanmasıdır. Avrupa ise bu rakamları müslümanlardan (350 sene sonra 13. yüzyılın ortalarında) alarak kullanmışlardır. Bir İtalyan bilgini olan Fibonacci 1202 yılında ka­leme aldığı bir eserinde, Batı’da İslâm rakamla­rını ilk defa kullanma şerefine nail olmuştur.
Hârizmî, Halife Me’mun’un isteği üzerine 69 âlimle iş birliği yaparak İslâm dünyasında ilk defa yer ve gök küresi haritalarını yaptı.
Hârizmî dahî bir bilgin olarak doğulu ve batılı bilginlere rehberlik ve hocalık etmiş, eserleri temel ve kaynak eserler olarak kullanıl­mıştır.
Eserleri:
1 — El-Cebr ve’l Mukabele: Dün­yada cebir hakkında ilk yazılan eser. 13. yüz­yıla kadar Avrupa Üniversitelerinde ders kita­bı olarak okutulmuştur. Eserin el yazma asıl ve tek nüshası Oxford’da Bodliana kütüphanesin­de diğer bir nüshası da Paris’te Bibliothaue Na­tional de bulunmaktadır.
2 — Kitâb’ül Muhtasar Fi’l Hisâb-il Hindi: (Hesap sanatına dair): Ese­rin Arapça olan asıl nüshası bulunamamıştır. Latince tercümesi Cambridge üniversitssi kütüphanesindedir. Viyana Saray kütüphanesinde en eski el yazması, yine Latince nüshası Salen Ma­nastırında ve Heidelberg kütüphanesinde bulun­maktadır
3— El-Mesâhât (Yer ve yüzölçümleri)
4— Ziyc-i Hârizmî (Yıldızlar katalogu),
5— Kitâb-ül Amel bi’l Usturlab; (Zamanı ölçmede kul­lanılan Usturlab hakkındadır.)
6— Kitab’üs Sûret-il Arz = Enlem Boylam, (Coğrafya ilmiyle ilgili eseri.)
Hârizmî, bu eserleri ile doğu ve batıda meş­hur bir matematikçi, aynı zamanda Astronom ve coğrafyacı olarak daima anılmıştır.