“Allâh. O’ndan başka ilâh yoktur. Diridir (Hay), kaim¬dir (Kayyûm=Yarattıklarını koruyup idare eden, işlerini düzenleyendir)” (Bakara s. 255)
Hayy, her yönüyle tam bir hayata sahip olan demektir. İşitme, görme, güçlü ve irade sahibi olmanın yanında diğer zâti sıfatlara da sahip olan ve eksiksiz bir hayatın bütün anlamlarını kendinde toplayan kimsedir.
Hayat sahibi olmak, bütün kemâl sıfatlara sahip olmayı zorunlu kılar.
Kul, Allâh’ın bütün fiilî sıfatlarını kapsayan Kayyûm ismi¬ni tanıdığında, her şeyin O’nun desteği ile ayakta kaldığını, varlığını devam ettirdiğini, her canlıyı O’nun hayatta tuttu¬ğunu ve koruduğunu görür. Allâhü Te‘âlâ’nın kimseye muh¬taç olmadan yalnız başına kâim olduğunu, O’nun dışındaki bütün varlıkların ancak O’nunla var olabildiklerini, varlıkları¬nı devam ettirdiklerini, O’nun her şeyi düzenleyip idare etti¬ğini, kimini üstün tutup kimini alçalttığını, iyilik edenlere se¬vap kötülük edenlere de azâb ulaştırdığını müşahede eder. Allâh’ın kâim olmakla asla uyumadığını, zâten uyumanın O’na yakışmayacağını, herkese adil davrandığını, kimine bol kimine az rızık verdiğini, asla şaşırmadığını, unutmadı¬ğını ve yanılmadığını anlar.
Sâliklerin (Allâh yolunda yürüyenlerin) tecrübe edip ka¬bul ettiklerine göre, “Yâ Hayyu yâ Kayyûm, lâ ilâhe illâ ente / Ey diri ve kâim olan! Senden başka ilâh yoktur.” duâsını okuyan ve bunu tekrarlayan kimsenin kalbi ve aklı dirilir.
El-Esmâü’l-hüsnâ ile ibâdet etmenin, onunla duâ etme¬nin kıymetini bilen, emir, yaratılış ve kulun istek ve ihtiyaçla¬rı arasındaki gizli ilişkiyi fark eden, bunun gerçekliğini daha iyi kavrar. Bilinmelidir ki, her istek ve ihtiyaç, kendisine uy¬gun olan üslup ve duâlarla istenir. Kur’ân ve hadîslerdeki duâları incelersek, bunun böyle olduğunu görürüz.
(Teysiru’l-kerîmi’r-rahmân, c.1 s.151; Bedâiu’l-fevâid, c.2 s.332.)